Choroby zakaźne i zakażenia wywołane są specyficznym czynnikiem chorobotwórczym (roślinnym lub zwierzęcym) lub jego produktem (toksyny, jady), który zostaje przeniesiony w sposób pośredni lub bezpośredni z osoby chorej (zakażonej) lub zwierzęcia do organizmu gospodarza podatnego na rozwój i rozmnażanie tego czynnika zakaźnego. Interakcja ta, czyli czynnik zakaźny, droga lub drogi przenoszenia zakażenia organizm podatny na zakażenie tworzą tzw. łańcuch infekcji, którego konsekwencje mogą być różnorakie – lekkie w postaci bezobjawowej infekcji jak również ciężkie kończące się śmiercią organizmu zakażonego.

W Polsce do najczęściej występujących chorób zakaźnych i zakażeń należą [Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2012 roku, NIZP PZH ZE Warszawa 2013]:

– grypa (wsp. zapadalności w 2011 r. wyniósł 3001,5/100 tys. ludności a w 2012 r. 3789,0/100 tys.),
– ospa wietrzna (wsp. zapadalności w 2011 wyniósł 448,7/100 tys. ludności a w 540,5/100 tys.),
– wirusowe zakażenia jelitowe wywołane przez rota wirusy (wsp. zapadalności w 2011 r. wyniósł 79,9/100 tys. ludności a w 2012 r. 61,5/100 tys.),
– szkarlatyna (płonica) (wsp. zapadalności w 2011 r. wyniósł 47,4/100 tys. ludności a w 2012 r. 66/100 tys.),
– borelioza (wsp. zapadalności w 2011 r. wyniósł 23,8/100 tys. ludności a w 2012 r. 22,8/100 tys.),
– gruźlica (wsp. zapadalności w 2011 r. wyniósł 22,0/100 tys. ludności a w 2012 r. 19,6/100 tys.),
– salmonelozy (wsp. zapadalności w 2011 r. wyniósł 22,9/100 tys. ludności a w 2012 r. 21,9/100 tys.),
– podanie szczepionki przeciw wściekliźnie osobom pokąsanym przez zwierzęta podejrzane o wściekliznę (wsp. zapadalności w 2011 r. wyniósł 20,4/100 tys. ludności a w 2012 r. 20,8/100 tys.),
– różyczka (wsp. zapadalności w 2011 r. wyniósł 11,1/100 tys. ludności a w 2012 r. 16,3/100 tys.),
– krztusiec (wsp. zapadalności w 2011 r. wyniósł 4,33/100 tys. ludności a w 2012 r. 12,16/100 tys.).
– choroba wywołana przez Streptococcus pyogenes (paciorkowiec z grupy A) (wsp. zapadalności w 2011 r. wyniósł 9,0/100 tys. ludności a w 2012 r. 11,1/100 tys.),
– wirusowe zapalenie wątroby- WZW (wsp. zapadalności w 2011 r. wyniósł 10,4/100 tys. ludności a w 2012 r. 10,2/100 tys.),
– świnka (nagminne zapalenie przyusznicy) (wsp. zapadalności w 2011 r. wyniósł 6,7/100 tys. ludności a w 2012 r. 7,2/100 tys.).

Na zachorowania na choroby zakaźne i zakażenia najbardziej narażone są dzieci, osoby starsze i ciężko chore oraz osoby z upośledzoną odpornością, ponadto osoby przebywające w dużych skupiskach ludzi (np. środki transportu, galerie handlowe) lub pracujące w zawodach charakteryzujących się zwiększonym narażeniem na kontakt z czynnikiem zaraźliwym (np. zawody medyczne). Wielkość rozprzestrzenia się infekcji zależy m.in. od zjadliwości czynnika zaraźliwego (np. wirus grypy ma wysoki stopień zaraźliwości), dróg przenoszenia zarazka (np. kontakt bezpośredni, inhalacyjna, pokarmowa, żywi nosiciele) czy długości okresu bezobjawowego choroby a wysokiej zaraźliwości. Do podstawowych metod zapobiegania chorobom zakaźnym i zakażeniom należą szczepienia ochronne. Szczepienia ochronne wynikające z obowiązkowego programu szczepień wg kalendarza szczepień są nieodpłatne natomiast szczepienia zalecane są płatne. Do szczepień obowiązkowych należą szczepienia przeciwko [Szczepienia ochronne w Polsce w 2012 roku, NIZP PZH ZE Warszawa 2013]:
– Gruźlicy (1 doba życia),
– WZW typu B (1 doba życia, 1 m.ż. i 7 m.ż.),
– Błonica (1 m.ż., 3-4 m.ż., 5-6 m.ż., 16-18 m.ż., 6, 14 i 19 r.ż.),
– Tężec (1 m.ż., 3-4 m.ż., 5-6 m.ż., 16-18 m.ż., 6, 14 i 19 r.ż.),
– Krztusiec (1 m.ż., 3-4 m.ż., 5-6 m.ż., 16-18 m.ż., 6 r.ż.),
– Hib ( inwazyjne zakażenie Haepophilus influenzae typu b) (1 m.ż., 3-4 m.ż., 5-6 m.ż., 16-18 m.ż.),
– Poliomyelitis (ostre zapalenie rogów przednich rdzenia kręgowego – choroba Heinego-Medina) (1 m.ż., 3-4 m.ż., 5-6 m.ż., 16-18 m.ż., 6 r.ż.),
– Odra (13-14 m.ż, 10 r.ż.),
– Świnka (13-14 m.ż, 10 r.ż.),
– Różyczka (13-14 m.ż, 10 r.ż.) .

W 2012 roku zarejestrowano 0,7/1000 osób w wieku od 0-19 lat uchylających się od obowiązkowych szczepień ochronnych.

Do szczepień zalecanych należą szczepienia przeciwko: WZW typu A, ospie wietrznej, grypie, biegunkom (rota wirusom), inwazyjnym zakażeniom Streptococcus pneumoniae i Neisseria meningitidis, kleszczowemu zapaleniu mózgu oraz ludzkiemu wirusowi brodawczaka.

Poza szczepieniami ochronnymi, do działań zapobiegawczych przeciwko chorobom zakaźnym i zakażeniom należy przede wszystkim unikanie kontaktu z osobą zarażoną (izolacja chorych) oraz metody sanitarne:

– czystość środowiska (np. uzdatnianie i chlorowanie wody, likwidowanie dzikich wysypisk śmieci),
– przestrzeganie zasad higieny żywienia (np. pasteryzowanie mleka, mycie produktów żywnościowych),
– przestrzeganie zasad higieny osobistej (mycie i dezynfekowanie rąk, badania okresowe pracowników placówek zbiorowego żywienia),
– zabiegi dezynfekcyjne narzędzi, urządzeń, pomieszczeń (np. ośrodki zdrowia, przedszkola i szkoły),
– zabiegi sterylizacyjne narzędzi i sprzętu medycznego,
– dezynsekcja, deratyzacja.

Leczenie chorób zakaźnych i zakażeń zależy od specyfiki poszczególnych chorób (np. zjadliwości czynnika sprawczego, ciężkości przebiegu choroby, długości jej trwania, nasilenia objawów, ewentualnych powikłań), stąd też niezbędna jest konsultacja medyczna z lekarzem pierwszego kontaktu.

źródło: Departament Rodziny, Zdrowia i Spraw Społecznych Województwa Małopolskiego